İ’RÂB

İ’RÂB( الإعراب )

Cümle içinde kelimenin ve cümleler arasında cümlenin görevini belirtme işine i’rab denir. Bir diğer deyişle cümlenin öğelerini bulma, cümleyi tahlil etme işi, cümleyi i’rab etmedir.

Çeşit olarak Raf’, Nasb, Cer ve Cezm türleri olduğu gibi,

sıfat olarak da Lafzî, Takdîrî ve Mahallî türleri vardır.

Bir kelime cümle içinde raf’, nasb, cer ve cezm hallerinde bulunabilir.

Malumdur ki kelime; isim, fiil ve harf olmak üzere 3’e ayrılmaktadır.

Kelime türlerinden olan mazi ve emir fiiller mebni, muzari fiilse mu’rabdır.

Bu arada mu’rab ve mebnî’nin tanımlarını hatırlamak yararlı olabilir;

Mu’rab: Sonunda i’rab alâmetinin açığa çıktığı kelime ve

Mebnî:   Cümlede her bir ayrı konumda aynı şekilde gelen, değişmeyen ve üzerinde i’rab alameti açığa çıkmayan kelimedir.           

Raf’ ve nasb durumunda olma, hem isim hem de muzari fiil için geçerlidir. Ancak cer durumunda olma, yalnız isim için geçerli bir durumken cezm durumunda olma ise, yalnız muzari fiile mahsus bir durumdur.

İ’RAB DURUMU	İSİM	FİİL-İ MUZARİ
RAF’	√	√
NASB	√	√
CER	√	X
CEZM	X	√

  

İ’RAB ALAMETLERİ 2’dir:

1 – HAREKE: Damme, Fetha, Kesra, ( Sükûn ) ki bunlar aslî i’rab alametleridir.

( Cem’ Müennes Salim ve Ğayr-i Munsarif gibi bazı isimlerde aslî değil, fer’î i’rab alameti olurlar. )

2 – HARF: ا -  و -  ى -  ن   harfleridir ki bunlar fer’î i’rab alametleridir.

Aslî ve Fer’î olmak üzere 2’ye ayrılan i’rab alametleri yukarıda görüldüğü gibi ya harekedirler ya da harf.

Yani bir kelimenin ( ister müfred, ister müsenna ister cem’ olsun herhangi bir ismin veya bir muzari fiilin ) sonunda bulunan bir hareke ya da harf, söz konusu kelimenin cümledeki görevini/yerini tespit etmemizi sağlar.

ALÂMETİN AÇIK VEYA GİZLİ/GÖRÜNMEZ OLUŞUNA GÖRE İ’RAB 3’E AYRILIR:

1 – Lâfzî İ’rab

2 – Takdîrî İ’rab

3 – Mahallî İ’rab

Şimdi bu i’rab türlerini tanımlayalım:

1 – Lâfzî ( Okunan ) İ’rab:

İ’rab alametinin tezahür ettiği ve âmilin etkisinin kelime üzerinde açıkça görüldüğü i’rab çeşididir.

2 – Takdîrî ( Varsayılan ) İ’rab:

Telaffuzdaki ağırlıktan dolayı i’rab alametinin ortaya çıkmadığı, isimlerin ya da fiillerin sonunda i’rab alametlerinin takdir edildiği ( varsayılıp farz edildiği ) i’rab türüdür.

Bu i’rab türü maksur, mankus ve mütekellim yâ’sına muzâf olan isimlerde ve nâkıs muzari fiillerde olur.

İ’rabı takdiren yapılan kelimeler;

Mukadder ( varsayılan ) bir damme ile merfû,

Mukadder ( varsayılan ) bir fetha ile mansub,

Mukadder ( varsayılan ) bir kesra ile mecrûr olur.

3 – Mahallî ( Konumsal ) İ’rab:

Sonu değişmeyen ve son harflerinde bir i’rab alameti varsayılamayan mebnî

( sonu değişmez ) kelimelerde ve ayrıca cümlelerde bulunan i’rab çeşididir.